Ըստ Կրթության կառավարման տեղեկատվական համակարգի 2022-2023 ուսումնական տարվա տվյալների՝ Կրթության առանձնահատուկ պայմանների (այսուհետ` ԿԱՊԿ) կարիք ՀՀ-ում ունեցող սովորողներից 1721-ն ունեն հաշմանդամություն, որոնց կեսից ավելին՝ ծանր և խորը խանգարումներ, ինչը սահմանափակում է նրանց տեսնելու, լսելու, հաղորդակցվելու, մտածելու, քայլելու կամ այլ հիմնական գործառույթները: 2022 թվականի տվյալներով հաշմանդամություն ունեցող սովորողների մոտ 6,2%-ն ունի տեսողության, 9,1%-ը` լսողության, 51,8%-ը` ինտելեկտուալ (մտավոր), 24,7%-ը՝ խոսքի և 22.5%- ը` շարժողական խանգարումներ:
2022 թվականի օգոստոսի 11-ի ՀՀ կառավարության N 1265-Ն որոշման համաձայն ընդունվեց «Խելամիտ հարմարեցումներ ապահովելու կարգը», որով պետությունը փորձում է ապահովել հաշմանդամություն ունեցող անձանց` մյուսների հետ հավասար հիմունքներով մարդու իրավունքներից և հիմնարար ազատություններից օգտվելու հնարավորությունը։
Կրթության կազմակերպման մեջ առանձնահատուկ պայմաններ ապահովելը կարող է տարբեր լինել՝ սկսած ֆիզիկական միջավայրի, ուսումնական նյութի մատուցման, գիտելիքների ստուգման հարմարեցումներից մինչև կրթական գործընթացում ակտիվ մասնակցություն ապահովող աջակցող տեխնոլոգիաները (այսուհետ՝ ԱՏ) և մանկավարժահոգեբանական աջակցության ծառայությունները։ Բնականաբար, այս պայմանները մեկը մյուսին չեն փոխարինում, այլ լրացնում են իրար` ընդհանուր առմամբ ապահովելով սովորողների առավել արդյունավետ ուսումնառությունն ու բարձր մասնակցայնությունը։ Այս համատեքստում հատկապես կարևոր է ընդգծել կրթական գործընթացում կիրառվող ԱՏ-ների դերը, որոնց կիրառությունը միանշանակ հնարավորություն է տալու առավել բարձրացնել ներառական կրթության որակը և ստեղծել առավել նպաստավոր ու ներառող միջավայր ԿԱՊԿ ունեցող երեխաների համար։ Աջակցող միջոցների շնորհիվ հաշմանդամություն ունեցող անձիք մյուսներին հավասար մասնակցում են համայնքային կյանքին, իսկ առանց դրանց նրանք կարող են իրենց անտեսված զգալ, մեկուսանալ, ապրել աղքատության մեջ, սովի բախվել, արդյունքում՝ ընտանիքից, համայնքից և պետական աջակցությունից նրանց կախվածությունը կարող է ավելի մեծանալ (UNICEF, 2013): ԱՏ-ն հաշմանդամություն ունեցող երեխայի համար յուրաքանչյուր հաջորդող քայլերի առաջին քայլն է`
ա) այլ երեխաների հետ սովորել, խաղալ և հաղորդակցվել,
բ) հաճախել դպրոց և ստանալ կրթություն,
գ) դառնալ ինքնուրույն քաղաքացի և հասարակության լիարժեք անդամ:
Մարդկանց մեծամասնության համար տեխնոլոգիան հեշտացնում է գործունեությունը: Հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար տեխնոլոգիան գործունեությունը դարձնում է հնարավոր:
Ավելին…

Տոնի նախապատմությունը
Երեխաների պաշտպանության միջազգային օրը աշխարհում հայտնի ամենահին տոներից է։ Նրա պաշտոնական և միջազգային կարգավիճակը հաստատվել է դեռևս 1925 թվականին Ժնևի համաժողովում, որը վերաբերում էր երեխաների բարեկեցության հարցերին:
Սակայն Երեխաների պաշտպանության օրը վերջնականապես հաստատվեց միայն Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո՝ 1949թ.-ին, երբ հատկապես արդիական էին երեխաների խնդիրները։ Պատերազմից հետո պետք էր մտածել այն սերնդի մասին, որը պետք է կերտեր աշխարհի ապագան։ Այդ կապակցությամբ 1949 թվականին Փարիզի կանանց կոնգրեսում հնչեց երդում, որում խոսվում էր համաշխարհային խաղաղության համար պայքարելու մտադրության և երեխաների երջանկության համար՝ որպես այս պայքարի հիմք: Առաջին անգամ Երեխաների պաշտպանության միջազգային օրը նշվել է 1950 թվականի հունիսի 1-ին և տարածվել աշխարհի 51 երկրի վրա։ Ստանալով ՄԱԿ-ի աջակցությունը` այդ ժամանակվանից հունիսի 1-ին տոնը սկսեց նշվել ամեն տարի:
Երեխաների պաշտպանության օրն ունի իր դրոշը, որը ճանաչվել է աշխարհի ավելի քան 30 երկրում: Այն իրենից ներկայացնում է կանաչ ֆոն, որի վրա սխեմատիկորեն պատկերված են գլոբուսը և 5 բազմերանգ մարդկային ֆիգուրներ։ Կանաչը ներդաշնակության, թարմության և պտղաբերության գույնն է: Կանաչ ֆոնը ստիպում է մտածել, որ մեզ շրջապատող ամեն ինչ ստեղծվել է նորմալ և ապահով զարգանալու համար։ Մեզնից պահանջվում է միայն մեզ և ուրիշներին հնարավորություն տալ օգտվելու այդ առավելություններից:
Երկրագունդը խորհրդանշում է մեր ընդհանուր տունը, իսկ նրա կապույտ գույնը խոսում է խաղաղության և միասնության մասին, որին մենք կարող ենք հասնել, եթե միմյանց վերաբերվենք ըմբռնումով և սիրով:
Մարդկային գունագեղ կերպարները խորհրդանշում են ռասայական հանդուրժողականությունն ու բազմազանությունը: Երեխաների ոտքերից գոյացած աստղը խորհրդանշում է այն լույսը, որը մենք կսկսենք ճառագել, երբ համախմբվենք և մոռանանք կռիվների մասին՝ հանուն երեխաների երջանկության։ Հինգ գունավոր կետերը խորհրդանիշն են այն բանի, որ մենք բոլորս ծագում ենք մի տեսակից՝ մարդուց:
Դրոշի վերևում գտնվող կապույտ կերպարը Աստծո խորհրդանիշն է, որը բոլորին հավասարապես սիրում է: Ուստի մենք՝ որպես նրա պատկեր ու նմանակ, պետք է սիրենք ու հարգենք բոլոր մարդկանց՝ անկախ նրանց ռասայից, մաշկի գույնից, կրոնից, նյութական ապահովությունից և այլ գործոններից։
Երեխաների պաշտպանության օրը նպատակ ունի պաշտպանել մեր մոլորակի այն փոքրիկ բնակիչների շահերը, որոնք ենթարկվում են ամենատարբեր վտանգների և տառապում են մեծերի սխալների պատճառով:
Այսօրվա տոնը կարևոր է բոլոր մեծահասակների համար, որոնք մեր մոլորակի երեխաների համար ապահովում են բարեկեցիկ և երջանիկ մանկություն։ Այն հիշեցնում է բոլորիս մեր մեծ պատասխանատվության մասին այն երեխաների հանդեպ, որոնք լույս աշխարհ են եկել, և որոնք ապագայում կգան աշխարհ:
Երեխաները, ինչպես ոչ ոք, անպաշտպան են ժամանակակից աշխարհի իրողությունների դեմ: Մեր ընդհանուր պարտքն է ապահովել նրանց անվտանգությունը, ստեղծել արժանի պայմաններ նրանց համակողմանի զարգացման համար, ապահովել անկախ կյանքի հաջող մեկնարկ, սեփական կարիքի և անվտանգության զգացում, որպեսզի նրանց հետ միասին կարողանանք վստահորեն նայել ապագային։
Երեխաները մեր հույսն են։ Նրանք մեր սրտերը լցնում են սիրով, ջերմությամբ և ուրախությամբ։ Մեր երկրի ապագան կախված է յուրաքանչյուր երեխայի տաղանդների և կարողությունների նկատմամբ վերաբերմունքից: Իսկ մեր առաջնային խնդիրն է ապահովել յուրաքանչյուր երեխայի ամենակարևոր իրավունքը՝ երջանիկ մանկության իրավունքը։
Այս օրը երախտագիտության հատուկ խոսքեր բազմազավակ, խնամատար ընտանիքներին, մեր հայրենիքի պաշտպանների ընտանիքներին, ինչպես նաև բոլոր նրանց, որոնք իրենց կոչում են ընտրել երեխաների խնամքը և իրականացնում են երեխաների պաշտպանությունը` մասնագիտական մակարդակով։ Շնորհակալ ենք ձեր ժամանակը, ուժը, էներգիան, տաղանդը և սերը մեր եխաներին տրամադրելու, նրանց երջանիկ մանկություն ապահովելու համար։ Թող յուրաքանչյուր երեխա ապրի սիրո և ներդաշնակության մեջ, զգա ապահովություն, զգա հոգատարություն և ջերմություն: Թող բոլոր երեխաները լինեն առողջ և երջանիկ:

«Իմ ուղին» ուսումնավերականգնողական կենտրոնի հոգաբարձուների խորհրդի անդամ Սոնա Պետրոսյանը ”2BeHappy”-ի կողմից կազմակերպված աուտիզմի սպեկտրի իրազեկման և ներառման ամենամյա հեռուստամարաթոնի շրջանակում խոսել է «Աուտիզմ ազգային հիմնադրամի» «Իմ ուղին» ուսումնավերականգնողական կենտրոնի գործունեության մասին։”2BeHappy”-ն հնարավորություն և օգնություն է տալիս զարգացման տարբեր առանձնահատկություններ ու ունակություններ ունեցող մարդկանց ինտեգրվելու հասարակությանն ու ապրել բալանսավորված:

Աուտիզմը հիվանդություն չէ, այլ ուղեղի այլ կերպ մտածելու ունակություն` երբեմն նույնիսկ հանճարեղության աստիճան:
Աուտիզմի սպեկտրի խանգարումները (ASD) նյարդային զարգացման բարդ խանգարում է, որը բնութագրվում է զարգացման ուշացումով և սոցիալական, լեզվական, անհատականության և այլ հմտությունների լուրջ թերություններով: Աուտիզմը բուժելի չէ, բայց մարդը կարող է հարմարվել հասարակությանը և միանգամայն նորմալ ապրել: Աուտիստները տարբեր կերպ են ընկալում իրենց շրջապատող աշխարհը, շփման մեջ որոշակի դժվարություններ են ունենում և նախընտրում են մենակ մնալ իրենք իրենց հետ։
Որպես կանոն, աուտիզմը ճանաչվում է վաղ մանկության շրջանում, սակայն երբեմն այս ախտորոշումը դրվում է հասուն տարիքում։ Երբեմն շրջապատի մարդիկ չեն էլ գիտակցում, որ մարդը ինչ-որ հոգեկան աննորմալություն ունի: Նույնիսկ աշխարհի որոշ աստղեր աուտիկ են, բայց դա նրանց չխանգարեց հռչակ ձեռք բերել։

Ռեժիսոր՝ Վուդի Ալեն

Նրա ֆիլմերը գրավում են միլիոնավոր հեռուստադիտողների։ Վուդի Ալենը ոչ միայն տաղանդավոր ռեժիսոր է, այլև հիանալի դերասան և պրոդյուսեր։ Եվ իր ողջ հասուն կյանքն ապրում է աուտիզմով։ Վուդին վաղ մանկությունից ուներ բազմաթիվ վախեր՝ վախենում էր շներից, բարձրությունից, մահից, միջատներից և այլն։
Նա մեծացել է ոչ շփվող, ոչ մեկի հետ ծանոթություն չի հաստատել, նախընտրել է մենակ մնալ։ Երբ Վուդի Ալենը գտնվում է մեծ ընկերությունում, նա սկսում է խուճապի նոպաներ ունենալ։ Ռեժիսորը զգում է վախ, գլխապտույտ և ուշագնացություն։ Թերևս սա է պատճառը, որ Վուդի Ալենը երբեք չի մասնակցում «Օսկար»-ին: Միայն մեկ անգամ՝ 2002 թվականի սեպտեմբերյան տխուր իրադարձություններից հետո, Վուդի Ալենը եկավ արարողության, բեմ բարձրացավ և ցավակցություն հայտնեց սեպտեմբերի 11-ին ԱՄՆ-ում տեղի ունեցած ահաբեկչության հետևանքով զոհվածների հարազատներին։

Դերասան Էնթոնի Հոփքինս

Տաղանդավոր դերասան, ով հանրաճանաչություն է ձեռք բերել «Գառների լռությունը» թրիլերի շնորհիվ։ Այն, որ նա հոգեկան խանգարումներ ունի, Էնթոնին իմացել է բոլորովին վերջերս՝ ընդամենը մի քանի տարի առաջ։ Դերասանի մոտ մանկուց ախտորոշվել է դիսլեքսիա, ինչը դժվարացրել է նրա ուսումը։ Դպրոցում Էնթոնին ընկերներ չուներ, ոչ ոքի հետ չէր շփվում և նահանջ երեխա էր։ Երբ տղան 15 տարեկան էր, նա սկսեց հաճախել Ռիչարդ Բարթոնի դերասանական դասընթացներին, ինչը Էնթոնիին բերեց հաջողության և փառքի:
Էնթոնի Հոփքինսը բացահայտորեն ասաց հանրությանը, որ իր մոտ Ասպերգերի համախտանիշ է ախտորոշվել։ Բացի հիմնական դրսեւորումներից, Էնթոնին տառապում է հաճախակի նյարդային տիկերից։ Նաև դերասանին տանջում են մոլուցքային վախերն ու ֆոբիաները։ Սակայն Հոփքինսը նշում է, որ իր իսկ հոգեկան խանգարումները օգնում են իրեն հասկանալ իր կերպարներին: Նա ուշադիր վերլուծում է խաղարկվելիք կերպարները՝ նրանց գործողությունները, մտքերը, դրդապատճառները, մտքերը։ Դրա շնորհիվ Հոփքինսը հնարամտորեն կերպարանափոխվում է իր կերպարների։

Դերասանուհի Դերիլ Հաննան

Մի անգամ Դերիլը լրագրողներին խոստովանեց, որ 60-ականներին իր մոտ աուտիզմ է ախտորոշվել։ Այդ օրերին այն համարվում էր լուրջ հոգեկան հիվանդություն։ Բժիշկները Դերիլի մորը հորդորել են աղջկան տեղափոխել հիվանդանոց և շտապ բուժօգնություն սկսել։ Սակայն կինը հրաժարվել է եւ թույլ չի տվել, որ դստերը թմրանյութ տան։
Մանկուց դերասանուհին պայքարել է սաստիկ ամաչկոտության դեմ։ Այդուհանդերձ, աստղը պետք է լինի ուշադրության կենտրոնում, և դա Դերիլին տրվում է մեծ դժվարությամբ։ Մանրակրկիտ հետազոտությունից հետո բժիշկները դերասանուհուն ճշգրիտ ախտորոշում են տվել՝ Ասպերգերի համախտանիշ։ Սա նույնպես հոգեկան խանգարում է, և շատ նմանություններ ունի աուտիզմի հետ։ Ասպերգերի համախտանիշով անձը դժվարությամբ է շփվում և խնդիրներ ունի հաղորդակցման հմտությունների հետ: Նա նաև խուսափում է զրուցակցի հետ աչքի շփումից, հաճախ չի կարողանում ճանաչել այն հույզերը, որոնք հակառակորդն ապրում է զրույցի ընթացքում։

Ամերիկացի երաժիշտ Դեյվիդ Բիր

Դեյվիդը բազմաթիվ երաժշտական մրցանակների սեփականատեր է, սակայն երկար ժամանակ նույնիսկ չէր էլ կասկածում, որ տառապում է հոգեկան խանգարումներով։ Ճիշտ է, մտերիմները նրան բազմիցս ասել են, որ պետք է դիմել մասնագետների, բայց Դավիթը համառորեն անտեսել է դա։ 2003 թվականին երաժշտի մոտ ախտորոշվել է Ասպերգերի համախտանիշ։ Դեյվիդ Բերն ասում է, որ երաժշտությունն իր կյանքն է, ուստի կհաղթահարի ցանկացած դժվարություն՝ զբաղվելու իր սիրած գործով։

Դերասան Դեն Այքրոյդ

80-ականներին 30-ամյա տղամարդու մոտ Ասպերգերի համախտանիշ է ախտորոշվել, ինչը նա խոստովանել է լրագրողների հետ հարցազրույցում։ Մինչ այս Դենը ուշադրություն չէր դարձնում իր վարքի որոշ առանձնահատկությունների վրա, սակայն կինը պնդել է, որ նա գնա բժիշկների և հետազոտվի։ Հենց այդ ժամանակ էլ պարզ դարձավ, որ Դենը տառապում է հոգեկան խանգարումով։ Դենը տարված էր ուրվականներով, ինչպես նաև մոլագար համառությամբ ուսումնասիրում էր իրավապահների աշխատանքը։ Դա նրան օգնեց գրել «Ուրվականների ոչնչացնող» աղմկահարույց ֆիլմի սցենարը։

Դերասանուհի և երաժիշտ Քորթնի Լավ

Երբ աղջիկը 9 տարեկան է եղել, նրա մոտ ախտորոշվել է աուտիզմի թեթեւ տեսակ։ Քորթնին չէր կարողանում նորմալ շփվել հասակակիցների հետ, իրեն ագրեսիվ էր պահում, վատ էր սովորում։ Ամենահետաքրքիրն այն է, որ թեստերի համաձայն՝ աղջիկը բավականին բարձր ինտելեկտ ուներ։ Համադասարանցիները թունավորել են Քորթնիին, ծաղրել նրան ամեն կերպ։ Աղջիկը 14 տարեկանում հայտնվել է անչափահասների գաղութում՝ խանութից գողություն կատարելու համար։
18 տարեկանում Քորթնին պետք է ապահովեր իրեն: Նա շատ աշխատատեղեր է փոխել, այդ թվում՝ ստրիպտիզ պարել ակումբում։ Իսկ հետո աղջիկը պատահաբար հասավ քասթինգ, որտեղ նրանք հավաքագրեցին դերասաններ «Սիդն ու Նենսին» ֆիլմի համար։ Բայց Քորթնիի իսկական կիրքը երաժշտությունն էր: 1992 թվականին Քորթնին ամուսնացել է Nirvana-ի հայտնի ֆրոնտմենի հետ։

Սյուզան Բոյլը երգչուհի է Շոտլանդիայից

2009 թվականին Սյուզանը մասնակցեց «Britain’s Got Talent» աստղային շոուին: Հենց շոուին իր մասնակցության շնորհիվ Սյուզան Բոյլը հայտնի դարձավ։
Ծննդաբերության ժամանակ Սյուզանը զգացել է թթվածնային քաղց (հիպոքսիա): Սա հետագայում բազմաթիվ խնդիրներ առաջացրեց։ Սյուզանը չէր կարողանում կենտրոնանալ մի բանի վրա, լավ չէր ընկալում տեղեկատվությունը։ Դպրոցում աղջիկը համարվում էր մտավոր հետամնաց.
Սյուզանը գիտակից տարիքում իմացել է Ասպերգերի համախտանիշի առկայության մասին։ Ինքն էլ հասկացավ, որ սոցիալականացման հետ կապված խնդիրներ կան, ուստի դիմեց բժիշկներին։ Մասնագետները հետազոտությունից հետո հաստատել են, որ Սյուզանը Ասպերգերի համախտանիշ ունի։ Բայց Սյուզանը չհուսահատվեց և նույնիսկ կարողացավ ելույթ ունենալ հայտնի շոուում, որը նրան հայտնի դարձրեց:

Սթենլի Կուբրիկ- կինոռեժիսոր, լուսանկարիչ, պրոդյուսեր

Հատուկ խոշոր պլանների հանճարն իր նկարներում հաճախ է անդրադարձել մարդկային մենակության թեմային: Նա պատկերել է իր մեկուսացումը շրջապատող իրականությունից իր հորինած վերացական աշխարհում ։ Մտացածին աշխարհի վիճակը նրան մոտ էր, քանի որ նա ինքն էր մեծանում որպես ոչ ստանդարտ երեխա, վատ էր սովորում, բայց միևնույն ժամանակ տարված էր շախմատ խաղալով ։ Նա մոլեռանդորեն ընկղմվեց իր սիրելի աշխատանքի մեջ և չխնայեց ոչ դերասաններին, ոչ էլ իր հետ համագործակցող գործընկերներին:

Չարլզ Դարվին

Անգլիացի բնագետն ու ճանապարհորդը մանկուց սիրել է միայնությունն ու բնությունը, հավաքել թիթեռների, հանքանյութերի և խեցիների հավաքածուներ ։ Մնացած գիտությունները նա անօգուտ էր համարում, ուստի գիմնազիան ավարտեց շատ միջակ, իսկ հետագա բժշկական կրթությունը, առանց նեղվելու, լքեց։ Ժամանակակից հոգեբանները պնդում են, որ գիտնականը տառապել է աուտիզմի ձևերից մեկով ՝ Ասպերգերի համախտանիշով ։
Այս նյարդաբանական հատկության գենը պատասխանատու է տուփից դուրս մտածելու ունակության զարգացման, ինչպես նաև ամեն ինչ հստակ համակարգի բերելու հակվածության համար: Դարվինը մոլագարորեն գրում էր ամեն ինչ և նույնիսկ մանրակրկիտ օրագրեր էր պահում իր երեխաների դիտարկումներով: Այս գրառումները նման չէին երանելի հայրիկի գրառումներին, ավելի շուտ դրանք հիշեցնում էին հետազոտական աշխատանք:

Բիլ Գեյթսը` աշխարհի ամենահարուստ մարդը

Համակարգչային ընկերության հիմնադիր Բիլ Գեյթսին բժիշկները երբեք չեն ախտորոշել Ասպերգերի համախտանիշ։ Բայց բրիտանացի նյարդաբան Օլիվեր Սաքսի «Մարդաբանը Մարսի վրա» գիտական գրքի թողարկումից հետո «Թայմ» ամսագիրը հոդված է հրապարակել ՝ «Ախտորոշելով Բիլ Գեյթսին» վերնագրով ։
Նյութի հեղինակը վերլուծել է միլիարդատիրոջ երբեմնի հրապարակված նամակները և համեմատել Սաքսի գրքում նկարագրված աուտիզմի ախտանիշների հետ: Շատ բան համընկավ։ Բացի այդ, հոդվածի հեղինակը Գեյթսի մոտ նշել է այնպիսի բնորոշ սովորություններ, ինչպիսիք են մանրուքների վրա կենտրոնանալը, ճոճվելը, միապաղաղ խոսքը:

Վինսենթ Վան Գոգ, հոլանդացի պոստիմպրեսիոնիստ նկարիչ

Հանճարի արվեստը չի տեսել իր ժամանակակիցները, քանի դեռ նա ինքնասպան չի եղել 37 տարեկան հասակում: Բանականության խանգարումը որոշիչ դեր խաղաց նրա կյանքում և նրա մահվան մեջ: Նկարչի կենսագրության հետազոտողները ենթադրում են, որ նա նույնպես աչքի է ընկել նյարդային խանգարմամբ՝ աուտիզմով։ Եվ դա նկատելի է նաև մանկության տարիներին։ Նա դժվար և հոգնեցուցիչ երեխա էր, կառավարչուհին նրան տարօրինակ էր անվանում, դուր չէր գալիս և պատժում էր նրան ։
Նա մյուս երեխաներից տարբերվում էր լրջությամբ, մտածողությամբ և ընկերների բացակայությամբ ։ «Իմ մանկությունը մռայլ էր, ցուրտ և դատարկ»: Չնայած դրան, նրան հեշտությամբ տրվում էին օտար լեզուների և նկարչության դասեր ։ Այժմ Վան Գոգի կտավներն աճուրդներում վաճառքի ցուցանիշով ամենաթանկն են։ Որոշ կտավների համար կոլեկցիոներները տվել են ավելի քան 100 միլիոն դոլար։

Դոննա Ուիլյամս, ավստրալիացի գրող, կոմպոզիտոր, քանդակագործ

«Ոչ ոք ոչ մի տեղ.աուտիստ աղջկա արտասովոր կենսագրությունը» բեսթսելերի
հեղինակը իր կենդանության օրոք խոստովանել է, որ գիրքն ինքնակենսագրական է: Ինը տարեկանում նա երկակիություն ուներ և նա, ասես, երկուկես էր լինում իր ըմբոստության և միևնույն ժամանակ բարության միջև: Նա երկար ժամանակ շփվում էր ժեստերով և առարկաներով՝ անտեսելով ծնողներին։
Հայրը վստահ էր, որ աղջիկը լսողության խանգարում ունի, սակայն բժիշկները նրան վստահեցրել են, որ նա մյուսներից ավելի լավ է լսում։ Միայն 25 տարեկանում Դոննայի մոտ աուտիզմ է ախտորոշվել։ Այս տարիքում նա ստացել է բակալավրի կոչում և ներկայացրել պրեզենտացիաներ, թե ինչպես փոխել նյարդաբանական հաշմանդամություն ունեցող մարդու կյանքը։

Էնդի Ուորհոլ, նկարիչ, դիզայներ, կոլեկցիոներ

Իռլանդացի պրոֆեսոր Մայքլ Ֆիցջերալդը կենսագրությունների հիման վրա փորձում է պատմական դեմքերի մոտ հայտնաբերել չբացահայտված խանգարումներ: Նրա կողմից կասկածվող աուտիստների ցուցակում են հայտնվել հեքիաթագիր Հանս Քրիստիան Անդերսենը, հին հույն փիլիսոփա Սոկրատեսը, ֆիզիկոս Իսահակ Նյուտոնը, «Ալիսան հրաշքների աշխարհում» ֆիլմի ստեղծող Լյուիս Քերոլը, գյուտարար Նիկոլա Տեսլան և այլք: Հանճարների այդ թվում է հայտնվել նաև փոփ-արտի տիտան Էնդի Ուորհոլը։
Ֆիցջերալդը նկարագրել է այս տաղանդների վարքը որպես «հիպերտրոֆիկորեն կենտրոնացած իրենց գործունեության վրա, աշխատասերներ, որոնց շրջապատի ընկալումը տարբերվում է սովորական նեյրոտիպիկ մարդկանց ընկալումներից»: Այս փաստի հետ վիճելն անիմաստ է: Հայտնի նկարիչ, դիզայներ, կոլեկցիոներ Էնդի Ուորհոլը դասարանում անվստահ և երկյուղած մերժված էր, սակայն հետագայում նա դարձավ արվեստի եզակի փորձարար:
Աղբյուրը` www. wday. ru, belarustime. by

Նարեկ Մկրտչյան (ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարար) – Այսօրվա այս ցուցահանդեսը խոսում է այն մասին, որ եթե կա հոգատար աշխատանք, եթե կա նվիրվածություն, ապա նրանք կարողանում են իրենց մեջ բացահայտել տաղանդներ և, բնականաբար, արժեք ավելացնել մեր հասարակության մեջ և դառնալ մեր հասարակության լիիրավ անդամ:

2004 թվականից աուտիզմով ունեցող երեխաների ծնողները միավորվել ու հիմնադրել են «Աուտիզմի հաղթահարում» կազմակերպությունը, որն ակտիվ ներգրավված է զբաղվածության ցերեկային կենտրոնի աշխատանքներին: Ծնողների, մասնագետների հիմնական նպատակն է՝ առաջատար երկրներում կիրառվող թերապիան ներմուծել նաև մեր երկիր, աջակցել աուտիզմ և զարգացման այլ խանգարումներ ունեցող անձանց և նրանց ընտանիքներին՝ խթանելով նրանց մասնագիտական կրթության զարգացումը և սոցիալական ադապտացիան:

Հասմիկ Մարգարյան («Աուտիզմ» ազգային հիմնադրամի հոգաբարձուների խորհրդի անդամ) – Առաջին տարին չէ, որ կազմակերպում ենք, նաև զուգահեռ ցուցահանդես-վաճառք էր կտավների, կավի գործերի և բատիկ գործերի, և բոլորը, որ կատարվում են «Իմ ուղի» կենտրոնում:

Հասարակությանն ինտեգրվելու լավագույն ճանապարհը կրթությունն է՝ վստահեցնում է ԿԳՄՍ փոխնախարարը: Մեր երկրում կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող ավելի քան 8000 երեխա սովորում են հանրակրթական դպրոցներում: Նախադպրոցական ոլորտի համընդհանուր ներառական կրթության համակարգը ներդրվել է անցյալ տարի մայրաքաղաքում, Սյունիքի, Լոռու, Տավուշի մարզերում, այս տարի հերթը Հայաստանի մյուս մարզերինն է:

Արաքսիա Սվաջյան (ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարի տեղակալ) – Ուզում են ընդգծել, որ այս տարվանից արդեն աշխատանքներ են իրականացվում, որպեսզի համընդհանուր ներառական կրթության համակարգը ներդրվի նաև նախնական ու միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատություններում: Այսինքն՝ մենք մեկ կրթական մակարդակ բարձրանում ենք վեր:

«Իմ ուղին» սոցիալ-վերականգնողական զբաղվածության ցերեկային կենտրոնի սաների ձեռքի աշխատանքների վաճառքից գոյացած հասույթը տրամադրվելու է կենտրոնի սան Գևորգ Ասատրյանին: 18-ամյա Գևորգը և իր 7 տարեկան քույրը, որը նույնպես ունի աուտիզմ, բնակվում են Կոտայքի մարզի Նոր Գեղի համայնքում՝ իրենց մայրիկի հետ: Ընտանիքի հայրը՝ Կարեն Ասատրյանը, զոհվել է 2020 թ. 44-օրյա պատերազմում:

նյութը` 1lurer . am- ի

Աուտիզմը նյարդային զարգացման խանգարում է, որն ի հայտ է գալիս կյանքի առաջին երեք տարիների ընթացքում։ «Աուտիզմ» անվանումը գալիս է հունարեն ”autos” բառից: Այսինքն՝ աուտիստ երեխան ինքնին, կարծես, արտաքին աշխարհից պարսպապատված է պատով:
Աշխարհում ոչ մի գիտնական չի կարող ասել, թե ինչու է մեկուկես տարեկան ուրախ երեխան հանկարծ մեկուսացվում և կարծես ապրում է ինչ-որ սեփական աշխարհում, որտեղ ընկերների փոխարեն փափուկ խաղալիքներ կան, մանկական չարաճճիությունների փոխարեն` զայրույթ ու քմահաճույքներն են: Աուտիզմը որպես անկախ խանգարում առաջին անգամ նկարագրել է Լ. Կանները 1942 թվականին, 1943 թվականին ավելի մեծ երեխաների մոտ նմանատիպ խանգարումներ նկարագրել է Գ. Ասպերգերը, իսկ 1947 թվականին՝ Ս. Ս. Մնուխինը։ Դեռևս 2000 թվականին ենթադրվում էր, որ աուտիզմի տարածվածությունը կազմում էր 5-ից 26-ը 10000 երեխայի հաշվով: 2005 թվականին 250-300 նորածնի հաշվով միջին հաշվով մեկ աուտիզմի դեպք է գրանցվել։ 2012 թվականին ԱՄՆ նահանգների CDC-ն արձանագրել է աուտիզմի միջինը 1 դեպք յուրաքանչյուր 88 երեխայից: Տասը տարում աուտիզմով երեխաների թիվն ավելացել է 10 անգամ։ Ենթադրվում է, որ աճի միտումը կշարունակվի նաև ապագայում։
Հիմնականում աուտիստները տղաներ են։ Աղջիկների մոտ աուտիզմը հազվադեպ է լինում՝ 5-7 դեպք 100 մարդուն։
Աուտիզմը զարգացման խանգարում է, որը պահպանվում է երեխայի ողջ կյանքի ընթացքում, սակայն ժամանակին ախտորոշման և վաղ ուղղիչ օգնության շնորհիվ կարելի է շատ բանի հասնել. երեխային հարմարեցնել հասարակության կյանքին, սովորեցնել նրան հաղթահարել սեփական վախերը, վերահսկել զգացմունքները:
Ծնողները և հասարակությունը պետք է ընդունեն երեխային այնպիսին, ինչպիսին նա իրականում կա: Գործել երեխայի շահերից ելնելով` նրա շուրջ ստեղծելով սիրո և բարի կամքի մթնոլորտ, կազմակերպելով նրա աշխարհը, մինչև նա սովորի դա անել ինքնուրույն: Հիմնական խնդիրը աուտիզմով երեխաների անկախության զարգացումն է։
Եթե ախտորոշումը կատարվել է մինչև 1,5 տարեկանը, և ժամանակին ձեռնարկվել են համալիր ուղղիչ միջոցառումներ, ապա 7 տարեկանում, ամենայն հավանականությամբ, ոչ ոք չի էլ մտածի, որ տղայի կամ աղջկա մոտ ժամանակին աուտիզմ է ախտորոշվել։ Սովորական դպրոցում սովորելը, դասը մեծ անհանգստություն չի պատճառի ո՛չ ընտանիքին, ո՛չ երեխային։ Միջին մասնագիտական կամ բարձրագույն կրթությունը նման մարդկանց համար խնդիր չէ։ Եթե ախտորոշումը կատարվել է 5 տարեկանից ուշ, ապա մեծ հավանականությամբ կարելի է պնդել, որ երեխան կսովորի անհատական՝ ըստ դպրոցական ծրագրի։ Քանի որ ուղղիչ աշխատանքն այս ժամանակահատվածում արդեն բարդանում է երեխայի գոյություն ունեցող կենսափորձը հաղթահարելու անհրաժեշտությամբ, ամրագրված ոչ ադեկվատ վարքագծի օրինաչափություններով և կարծրատիպերով: Իսկ հետագա ուսումնառությունն ու մասնագիտական գործունեությունն ամբողջությամբ կախված կլինեն միջավայրից՝ հատուկ ստեղծված պայմաններից, որոնցում կհայտնվի դեռահասը։
Աուտիստների մեծ մասը տաղանդավոր և շնորհալի մարդիկ են: Ժողովրդի մոտ այս հիվանդությունը հաճախ անվանում են «Հանճարների հիվանդություն», չնայած յուրաքանչյուր առանձին աուտիստ մարդ կարող է ունենալ ինտելեկտի մակարդակ՝ նվազագույնից մինչև ամենաբարձր: Դրա ապացույցը աշխարհահռչակ Բիլ Գեյթսն է:
Շատ նշանավոր անձիք ունեին աուտիզմի տարբեր ձևեր: Նրանց թվում են՝ Ալբերտ Էյնշտեյնը, Իսահակ Նյուտոնը, Ջորջ Օրուելը, Հ.Ջ. Ուելսը, Մոցարտը, Կանտը, Սոկրատեսը, Դարվինը, Լյուիս Քերոլը, Լեոնարդո դա Վինչին, Վինսենթ վան Գոգը, Միքելանջելոն, Պիկասոն, Յեյթսը և այլ հայտնի մարդիկ։
Օգնության ձեռք մեկնիր «առանձնահատուկ երեխաներին», որպեսզի զարգացման տարբեր առանձնահատկություններ ունեցող երեխաների համար հնարավորությունները դառնան անսահման։
Կատարի’ր նվիրատվություն հենց մեր կայքի միջոցով ` Աուտիստների մեծ մասը տաղանդավոր և շնորհալի մարդիկ են: Ժողովրդի մոտ այս հիվանդությունը հաճախ անվանում են «Հանճարների հիվանդություն», չնայած յուրաքանչյուր առանձին աուտիստ մարդ կարող է ունենալ ինտելեկտի մակարդակ՝ նվազագույնից մինչև ամենաբարձր: Դրա ապացույցը աշխարհահռչակ Բիլ Գեյթսն է:
Շատ նշանավոր անձիք ունեին աուտիզմի տարբեր ձևեր: Նրանց թվում են՝ Ալբերտ Էյնշտեյնը, Իսահակ Նյուտոնը, Ջորջ Օրուելը, Հ.Ջ. Ուելսը, Մոցարտը, Կանտը, Սոկրատեսը, Դարվինը, Լյուիս Քերոլը, Լեոնարդո դա Վինչին, Վինսենթ վան Գոգը, Միքելանջելոն, Պիկասոն, Յեյթսը և այլ հայտնի մարդիկ։
Եվ դա հնարավոր է. աուտիստների մեջ կան ծրագրավորողներ, դիզայներներ, երաժիշտներ, առհասարակ, կյանքում տեղ գտած հաջողակ մարդիկ։
Օգնի’ր զարգացման առանձնահատկություններ ունեցող երեխաններին ավելի շատ օգտվել կյանքի ընձեռած հնարավորություններից` կատարիր նվիրատվություն հենց մեր կայքում` https://anf.am/donations/donate-form/

Սիրով հրավիրում ենք Ձեզ մասնակցելու Աուտիզմի Միջազգային օրվան` ապրիլի 2-ին, նվիրված միջոցառմանը, որը տեղի կունենա 2023թ. ապրիլի 06-ին ժամը 13:00-ին «Իմ Ուղին» ցերեկային կենտրոնում: Կենտրոնի սաները հանդես կգան համերգային ծրագրով և իրենց ձեռքի աշխատանքների ցուցահանդեսով: Համերգի հյուրն է Անդրանիկ սարկավագը:
Շարունակելով կետրոնի բարի ավանդույթը` այս տարվա ցուցահանդես-վաճառքի հասույթը կտրամադրվի «Իմ Ուղին» կենտրոնի սան Գևորգ Ասատրյանին: 18 տարեկան Գևորգը և իր 7 տարեկան քույրիկը, որը նույնպես ունի աուտիզմ ախտորոշում, բնակվում են Կոտայքի մարզի Նոր Գեղի գյուղում` իրենց մայրիկի հետ: Ընտանիքի հայրը Կարեն Ասատրյանը զոհվել է 2020թ. 44-օրյա պատերազմում: Ցուցահանդես-վաճառքից ստացված ամբողջ գումարը կտրամադրվի Գևորգի ճանապարհածախսին, ինչը թույլ կտա նրան կանոնավոր շարունակել իր դասերը մեր կենտրոնում:
Սիրով կսպասենք Ձեզ…

Ներկերով խաղեր
«Գունավոր ջուր»
Անհրաժեշտ նյութեր. ջրակայուն ներկեր, վրձիններ, 5 թափանցիկ
պլաստիկ բաժակներ /բաժակների շատ լինելը ցանկալի է/:
Ընթացքը. բաժակները շարքով դասավորել սեղանին և լցնել ջրով,
ապա նրանց մեջ ավելացնել տարբեր գույնի ներկեր: Սովորաբար երեխան հետևում է, թե ինչպես է գույնն աստիճանաբար լուծվում ջրի մեջ:
Գույնն արագ լուծելու համար կարելի է վրձնով անմիջապես խառնել ջուրը: Երեխան իր տարբեր գործողություններով կհուշի, թե որ ձևն է ցանկալի իր համար: Այս խաղում երեխան շատ արագ կարող է դրսևորել խաղին մասնակից լինելու ցանկություն: Երբեմն երեխան սկսում է գույներ պատվիրել և փորձում է ինքնուրույն աշխատել:
Կարևոր է կազմակերպել երեխայի ակտիվ մասնակցությունը խաղին և խաղի միջոցով զարգացնել կենցաղային հմտություններ: Հաճախ, երբ երեխային դուր է գալիս խաղը, նա հեշտությամբ է պահպանում խաղի կանոնները: Ցանկալի է հասնել նրան, որպեսզի երեխան
ինքնուրույն բացի ծորակը, ջուր լցնի շշերի կամ բաժակի մեջ: Ջուր թափելու դեպքում ինքնուրույն մաքրի հատակը:
Երեխային տրվող հրամանները պետք է լինեն հստակ, կոնկրետ մեկնաբանություններով՝ վերբալիզացնելով երեխայի յուրաքանչյուր հույզն ու վարքը.
«Բացում ենք ծորակը, որտեղ է շիշը, ահա այն, հիմա վերցնենք, լցնենք ջուրը, որքան ծանրացավ շիշը, բաժանենք ջուրը բաժակների մեջ…» և այլն:
Կարելի է գույները խառնել մեկ կամ տարբեր բաժակների մեջ:
Միևնույն խաղի հանդեպ հետաքրքրությունը նվազելու կամ մարելու դեպքում կարելի է խաղը վերածել «Տիկնիկների ճաշ» խաղի. «Սեղան գցել, դնել բաժակները, դասավորել տիկնիկներ, հյուրասիրել տարբեր հյութերով….»:
Կիրառելով պլաստիկ բաժակների տարբեր չափեր` կարելի է երեխային ծանոթացնել չափի զգացողության հետ, հաշվել բաժակների քանակը, հյութերի քանակը և այլն:
Խաղ ջրով
Ջրերով խաղալը, ջրերի մեջ մտնելը երեխայի համար սիրելի զբաղմունք է: Հատկապես, որ այն միշտ ունի թերապևտիկ ազդեցություն: Կիրառելի են խաղի հետևյալ ձևերը:
Երեխային առավել հարմար ուղղորդելու կամ դեպի ծորակ տանելու համար կարելի է լվացարանի մոտ աթոռ դնել, նախապես պատրաստել պլաստիկ շշերը, լցնել դրանք ջրով կամ օճառապղպջակով:
Կարևոր է խաղն ուղեկցել որոշակի մեկնաբանություններով՝ ուղղված և՛ երեխային, և՛ գործողություններին:
Կարող ենք ստեղծել փոքրիկ լողավազան, ապա՝ լճակ, որտեղ լողում են բադիկները, ձկները, ապա ծով` ուր նավեր են լողում:
«Լողացնենք տիկնիկներին» խաղի ժամանակ կարելի է կիրառել համապատասխան պարագաներ՝ միաժամանակ ծանոթացնելով երեխային դրանց կիրառելիության հետ /օճառ, սպունգ, սրբիչ և այլն /:
«Օճառապղպջակներով խաղ»-ը հիմնականում սիրելի է բոլոր երեխաների համար, և նրանք կարող են երկար զբաղվել այդ խաղով, թեև հիմնականում հրաժարվում են ինքնուրույն այն փորձել: Ցանկալի
է նախապես երեխային ծանոթացնել խաղին, սովորեցնել նախ շնչել, արտաշնչել՝ հետևելով անվտանգության կանոններին, որպեսզի երեխան փչի, բայց՝ հեղուկը կուլ չտա: Հատկապես ձողիկով հյութ խմելը նրանք կարող են նույնացնել պղպջակ փչելու հետ:
«Փրփուրե ամրոց» խաղում թասի մեջ ջուր լցնել, ավելացնել օճառ և խառնել: Վերցնել լայն խողովակ, իջեցնել ջրի մեջ և սկսել փչել: Առաջարկել երեխային միասին կրկնել, ապա՝ ինքնուրույն կատարել նույն գործողությունը:
«Խաղ մոմերով» խաղում պատրաստել մոմերի հավաքածու: Կարելի է վերցնել ծննդյան մոմեր և երեխայի ներկայությամբ վառել դրանք. «Տես, ինչ գեղեցիկ են վառվում մոմերը, ապա` փչել մոմերը…»:
Նպատակահարմար է, որ բոլոր խաղերը երեխան կրկնի տանը` մայրիկի հետ խաղալով:
Օրինակ՝ անջատել լույսերը և մոմի լույսով շրջել սենյակներով՝ լուսավորելով ճանապարհը:
Խաղի միջոցով երեխան ծանոթանում է մոմի լույսի իմաստի հետ:

Աղբյուրը՝ hmk. am

Շատ ծնողներ խուսափում են խոսել իրենց երեխայի հաշմանդամության մասին, մտածելով, թե այդ կերպ կկարողանան խուսափել իրականությունից: Լռությունը, սակայն, չի կարող փոխել իրականությունը, ուստի պետք է խոսել: Երեխայի հաշմանդամության մասին լռելով, նրան հասարակությունից թաքցնելով` որևէ լավ արդյունքի չեք հասնի: Պետք է խոսել, քանի որ դա մարդկանց կօգնի ճիշտ հասկանալու և ընդունելու ձեր երեխային: Սակայն ինչպե՞ս խոսել, ո՞ւմ հետ, որքա՞ն ինֆորմացիա տալ….

Ինչո՞ւ խոսել երեխայի հաշմանդամության մասին
Երեխան ձեր կյանքի մի մասն է, ու ձեզ շրջապատող մարդիկ պետք է իմանան, թե որն է խնդիրը: Որքան շատ տեղեկացված լինեն ձեր և երեխայի մասին, այնքան հեշտ կլինի աջակցել ձեզ: Ընկերների ու հարազատների հետ խոսելը կօգնի լիարժեք զգալու և ընդունելու իրականությունը:

Զուգընկերոջ հետ զրույցները կօգնեն հաղթահարելու վախը, անօգնականության զգացումն ու կնպաստեն հարաբերությունների պահպանմանը: Եթե ընտանիքում ուրիշ երեխաներ կան, լսեք նրանց, նրանց հետ ևս խոսեք ձեր հաշմանդամություն ունեցող երեխայի մասին: Նրանք ընտանիքի անդամ են, բացի այդ, երեխա են ու աջակցության կարիք ունեն:

Մարդկանց հետ խոսելը կարող է դժվար լինել
Որևէ մեկը չի ասում, թե երեխայի հաշմանդամության մասին խոսելը հեշտ է: Բարդ է, և դա նորմալ է: Պատճառները կարող են տարբեր լինել:

Դուք դեռևս խնդիրն ընկալելու, դրան համակերպվելու փուլում եք:
Դեռ պատրաստ չեք խոսելու: Գուցե ցանկանում եք նախ ինքներդ հասկանալ, ընդունել ու համակերպվել իրականության հետ:
Ցանկանում եք դրական տրամադրվել, բայց բարդ է դրան հասնել:
Վախենում եք ձեր զգացմունքներից:
Չեք ցանկանում մարդկանց տեղեկացնել երեխայի խնդրի մասին, որպեսզի խուսափեք հնարավոր հարցերից:
Անհանգստանում եք, թե մարդիկ ինչպես կարձագանքեն:
Ձեզ թվում է, թե հարկ եղածից ավելին կասեք:
Կարող է թվալ, թե երեխան վատ վերաբերմունքի կարժանանա, եթե մարդիկ իմանան նրա հաշմանդամության մասին:
Գուցե խուսափում եք հնարավոր խղճահարությունից:
Հնարավոր է` փորձեք պաշտպանել երեխային` իր մասին նրան տրվելիք հնարավոր հարցերից:
Թեև ընտանիքում չեն բարձրաձայնում, բայց ամաչում են հաշմանդամություն ունեցող երեխայի առկայությունից և այլն:
Երբ խոսել, ում հետ և ինչ ասել
Երբ

Նորմալ է, եթե ձեզ ժամանակ է հարկավոր փաստն ընդունելու համար: Պարտադիր չէ, որ մարդիկ անմիջապես տեղեկանան: Անգամ այն դեպքում, երբ արդեն սկսել եք խոսել, կարող եք կանգ առնել: Նորմալ է, եթե ասեք, որ նախընտրում եք ավելի ուշ վերադառնալ թեմային: Որևէ մեկը ձեզ դատելու իրավունք չունի:

Ում հետ

Վաղ թե ուշ պետք է խոսեք: Երեխայի մանկապարտեզի կամ դպրոցի մասնագետները պետք է տեղյակ լինեն, թե ինչ մոտեցում է անհրաժեշտ: Ընտանիքի անդամներն ու ընկերներն էլ, հավանաբար, օգնելու, աջակցելու ցանկություն կունենան ու պետք է տեղյակ լինեն, թե ինչպես:

Երբ խոսքը կողմնակի մարդկանց մասին է, ինքներդ պետք է որոշեք, թե ում և հատկապես ինչ ասեք:

Ինչ ասել

Դուք պարտավոր չեք երեխայի հաշմանդամության բոլոր մանրամասները բոլորին պատմել: Այնքան ինֆորմացիա տվեք, որքան հարկ եք համարում: Օրինակ` այն մարդկանց, ում հազվադեպ եք հանդիպում, քաղաքավարության համար կարող եք միայն հիմնական տեղեկություններ տալ:

Կարող եք նախապես որոշել, թե ում ինչ եք պատմելու: Կարող եք խորհրդակցել մտերիմների հետ: Այդպես կարող եք ձեր կողակցի կամ ընտանիքի մյուս անդամների հետ կիսել երեխայի հաշմանդամության մասին մարդկանց տեղեկացնելու պատասխանատվությունը:

Ուշադիր եղեք, քանի որ ձեր տված ինֆորմացիան է, որ հիմք է ծառայելու մարդկանց` երեխայի նկատմամբ ունեցած վերաբերմունքին: Առաջնահերթ երեխայի ուժեղ կողմերի, ընդունակությունների մասին խոսելով` շրջապատի մարդկանց էլ կստիպեք տարանջատել նրան իր ունեցած հաշմանդամությունից, դիտարկել որպես անհատ, նրա մեջ տեսնել մարդուն, ոչ թե հաշմանդամությունը:

Ինչպես խոսել այս կամ այն մարդու հետ

Դուք և ձեր զուգընկերը կարող եք տարբեր հայացքներ ունենալ երեխայի հաշմանդամության վերաբերյալ: Դա նորմալ է: Այդ տարբերությունն ընդունելը կնպաստի ձեր հարաբերությունների ամրությանը: Զգալով, որ ընկալվում ու ընդունվում են դիմացինի կողմից, մարդիկ ավելի ջանասիրաբար են աշխատում: Նրա տեսակետն ընդունելով` կկարողանաք խուսափել տարաձայնություններից ու ավելի մտերմանալ: Դա կօգնի հաղթահարելու սթրեսն ու համակերպվել այն փոփոխությունների հետ, որ հաշմանդամություն ունեցող երեխան կբերի ձեր առօրյա:

Ձեր զգացողությունների մասին խոսելով` կարող եք ավելի լավ հասկանալ միմյանց: Ինչ էլ լինի, խոսեք, քանի որ նա էլ հավասարապես ծնող է ու պետք է խնամի երեխային, տեղյակ լինի իրավիճակին:

Առանց մեկը մյուսին դատելու փորձեք աջակցել միմյանց: Ցույց տվեք, որ լսում եք ձեր զուգընկերոջը, որ հասկանում եք նրան, որ պատրաստ եք օգնելու:

Շատ կարդացեք, ավելի շատ ինֆորմացիա հավաքեք ձեր երեխայի հաշմանդամության, նրա կարիքների ու խնամքի մասին: Աշխատեք, որպեսզի խնդիրներից ձեր անձնական կյանքը չտուժի:

Ձեր մյուս երեխաների հետ խոսելիս հաշվի առեք նրանց տարիքը, սեռը, բնավորությունն ու ըստ այդմ համապատասխան մոտեցում ցուցաբերեք: Նրանք կարող են հարցեր ունենալ իրենց քրոջ/եղբոր հաշմանդամության, նրա հետ շփման վերաբերյալ: Կարևոր է, որ ընտանիքի բոլոր անդամները, այդ թվում նաև` երեխաները, շփվեն հաշմանդամություն ունեցող երեխայի հետ: Պատասխանեք երեխաների բոլոր հարցերին, բայց այնպես, որ մատչելի լինի: Մի խուսափեք խոսել առկա ու հնարավոր խնդիրների մասին: Նրանք պետք է պատրաստ լինեն հնարավոր զարգացումներին:

Ձեր երեխաներին լսելիս առանց քննադատելու կամ մեղադրելու ցույց տվեք, որ նրանց զգացողությունները, վախը կամ անհանգստությունը նորմալ են: Կարող եք ձեր զգացողություններով ևս կիսվել, քանի որ այդպես նրանք կհասկանան, որ միայնակ չեն, և որ ծնողներն աջակցում են:

Ձեր օրինակով ու նաև զրուցելիս երեխաներին սովորեցրեք, որ հաշմանդամություն ունեցող անձանց հետ ավելի համբերատար պետք է լինել, որովհետև այլ կերպ հարաբերությունները կարող են տուժել: Կարող եք, օրինակ` ասել, որ քրոջ/եղբոր հետ խաղալիս հարկավոր է ավելի համբերատար լինել, քանի որ որոշ գործողություններ նա ավելի դժվարությամբ է կատարում:

Հիշեք, որ դուք նման խնդիրներ ունեցող միակ ծնողը չեք, և, համացանցն օգտագործելով, կարդացեք այն ծնողների գրառումները, ովքեր արդեն իսկ շրջանցել են այն փուլը, որում հիմա դուք եք գտնվում:

Ձեր ընտանիքն ու ընկերները լավագույնս կարող են աջակից լինել: Երեխայի հաշմանդամության մասին տեղեկանալով` նրանք վերջինիս հետ ավելի լավ կկարողանան շփվել: Նրանց աջակցությունը կօգնի հաղթահարելու վախն ու անհանգստությունը, որ հնարավոր է ունենաք:

Նորմալ է, որ ձեր ընտանիքի անդամներն ու ընկերները հաշմանդամության մասին բավարար գիտելիքներ չունենան: Որևէ մեկը դրա համար մեղավոր չէ. խոսեք ու կիսվեք ձեր գիտելիքներով: Երեխայի խնդիրներից բացի խոսեք նաև նրա կարիքների մասին, որպեսզի նրա հետ շփվելիս մտերիմները բարդություն չունենան: Տեղեկացրեք, թե երեխան ինչով է սիրում զբաղվել, ինչ խաղեր է նախընտրում խաղալ, ինչ գրքեր, մուլտեր են նրան հետաքրքրում:

Իհարկե, կլինեն մարդիկ, ովքեր անկախ ձեր տրամադրած տեղեկություններից, չեն կարողանա համապատասխան վերաբերմունք ցուցաբերել: Հանգիստ թողեք այդ մարդկանց ու առաջ շարժվեք:

Հաշմանդամություն ունեցող այլ երեխաների ծնողների հետ շփումը շատ օգտակար կարող է լինել: Նրանց փորձին ծանոթանալով, նրանց ունեցած վերելքներն ու վայրէջքները, կողմնակի մարդկանց հետ շփման փորձը կարող են օգնել ձեզ ավելի հեշտ հաղթահարելու իրավիճակը:

Մանկապարտեզում կամ դպրոցում երեխայի հետ աշխատող մասնագետները պետք է ճշգրիտ ու ամբողջական ինֆորմացիա ունենան նրա մասին: Հնարավոր է` հարկ լինի պարբերաբար խոսել նրանց հետ, գուցե նաև ծանոթացնել երեխայի հետ զբաղվող այլ մասնագետների հետ, որպեսզի կրթական պրոցեսը հնարավորինս հարմարեցվի երեխայի կարիքներին:

Շատ կարևոր է խոսել նաև դպրոցի կամ մանկապարտեզի սաների հետ: Նրանք օրվա մի մասը ձեր երեխայի կողքին են ու պետք է իմանան, թե ինչպես շփվել: Բայց մի բանում կարող եք վստահ լինել. երեխաներն իրենց ներսում ներառման խնդիր չեն ունենում:

Աղբյուրը` parents.disabilityinfo . am

Երբեմն աուտիզմ ունեցող երեխաների դեպքում դաստիարակության գործընթացը և ծնողների մեթոդները տարբերվում են՝ ելնելով անձնային առանձնահատկություններից: Թեև յուրաքանչյուր երեխայի դեպքում կարևոր է անհատական մոտեցումը, աուտիզմ ունեցող երեխայի դեպքում թերևս ծնողները «չի կարելի»-ների ցուցակից կարող են որոշ բացառություններ անել:

1) Վազվզել միջանցքով
Տանը, դպրոցում, հիվանդանոցում ու ամենուր, որտեղ երկար միջանցքներ կան, հաճախ կարելի է տեսնել, թե ինչպես են ծնողները բարկանում երեխաների վրա: Ինչո՞ւ չի կարելի վազվզել միջանցքում. ո՞վ է սահմանել այդ կանոնը: Թույլ տվեք, որ աուտիզմ ունեցող ձեր փոքրիկը վայելի միջանցքի երկարությունը վազքով հաղթահարելու հաճույքը, նրան ժպտալու առիթ տվեք: Գաղտնիք չէ, որ այս փոքրիկների համար կարևոր է միջավայրը, և ուրեմն, եթե նա վազվզում է միջանցքում, ուրեմն իրեն հարմարավետ է զգում այդ տարածքում:

2) Չմփչմփացնել լողավազանում կամ լոգարանում
Չկա մի այնպիսի ծնող, ով չբարկանա, երբ երեխան լողալիս շուրջբոլորը ջուր է տարածում: Բայց չէ՞ որ դա այնքա՜ն զվարճալի է: Բոլոր երեխաներին հատուկ է այդպես լողալ: Իսկ ինչո՞ւ են մեծահասակները բարկանում: Էլ ինչի՞ համար է լողավազանը, ինչի՞ համար են սրբիչները: Մի՛ պահ դադարեք հետևել «չի կարելի»-ների ցուցակին և ուշադրություն դարձրեք, թե որքան հաճելի է երեխային խաղալ ջրում, ջուր ցողել նաև ձեզ վրա: Միացե՛ք նրա զվարճանքին, ու այդ դեպքում արգելելու պատճառ չի լինի:

3) Նախաճաշին ճաշ ուտել… կամ նախաճաշի փոխարեն ադի-բուդի…
Երեխաները հաճախ ախորժակի կորուստ են ունենում, դրա հետևանքով հյուծվում են: Աուտիզմ ունեցող երեխաների ծնողներին հատկապես ծանոթ է այս իրավիճակը: Քաղցած չմնալու և գոնե որոշ վիտամիններ ստանալու համար թույլատրեք, որ երեխան ուտի այն, ինչ ինքն է ցանկանում, ոչ թե ինչ պետք է: Այո՛, այդպես ամեն օր հնարավոր չէ, բայց լինում են դեպքեր, երբ ադի-բուդին ոչնչից լավ է: Մի՛ ստիպեք ուտել այն, ինչ չի ցանկանում: Ի դեպ, գաղտնիք չէ, որ տհաճությամբ ընդունած սնունդն օրգանիզմն ինչպես հարկն է չի էլ յուրացնում:

4) Կեղտոտվել, բայց շարունակել խաղալ
Խաղահրապարակ գնալիս անհնար է չհանդիպել ծնողների, ովքեր անընդհատ դիտողություն են անում երեխաներին ու պահանջում հագուստը չկեղտոտել: Ինչո՞ւ: Էլ ինչի՞ համար են խաղահրապարակները: Դրանք դրսում են կառուցված ու անհնար է հողերի, ավազների մեջ մաքուր մնալ: Աուտիզմ ունեցող երեխաների համար կարևոր է միջավայրի հարմարավետությունը: Եթե երեխան այնտեղ իրեն լավ է զգում, մի՛ արգելեք վայելել տաք, արևոտ օրն ու մի՛ ճնշեք նրան դիտողություններով: Կեղտոտ հագուստը կարելի է լվանալ, իսկ երեխային հիասթափեցնելը կարող է անդառնալի լինել:

5) Ուտել հեռուստացույց դիտելիս
Այո՛, լավագույն տարբերակը չէ: Մասնագետներն ասում են, որ ուտելիս չպետք է որևէ այլ բանով զբաղվել: Իսկ ի՞նչ անել, եթե այլ կերպ երեխան հրաժարվում է ուտելուց: Աուտիզմ ունեցող երեխաները քմահաճ են նաև այս հարցում, դրա համար էլ ավելի լավ է դեմ գնալ կանոններին ու թողնել, որ ուտի այնպես, ինչպես ինքն է ցանկանում: Իրականում կարևորը նրա կուշտ լինելն է:

6) Մի քանի կում սուրճը վնասակար չէ
Սուրճն իհարկե օգտակար չէ երեխաներին, բայց մի քանի կումը դժվար թե վնասակար կլինի: Եթե ձեր երեխան սիրում է մեծահասակների այդքան սիրելի ըմպելիքը, ապա թույլ տվեք, որ մի փոքր խմի: Սա ևս առիթ է նրան կողմնակի սնունդ տալու: Համաձայնեք՝ դատարկ սուրճն այնքան էլ համեղ չէ…

7) Չուտել սեղանի շուրջը
Իհարկե, կատարյալ է, եթե աուտիզմ ունեցող ձեր փոքրիկն ուտում է սեղանի շուրջը: Իսկ եթե ո՞չ… Միթե կանոնների պատճառով նրան պետք է զրկել սնվելուց: Իհարկե ո՛չ: Այո՛, նրան կարելի է ուտել որտեղ ցանկանա: Եվ դարձյալ՝ կարևորը սնվելն է:

8) Ցատկոտել ջրափոսում
Իսկ ի՞նչ վատ կամ վտանգավոր բան կա դրանում: Ու կրկին՝ աուտիզմ չունեցող բոլոր երեխաների ծնողների կողմից արգելված երևույթ: Աուտիզմ ունեցողների ծնողները կհասկանան… Չէ՞ որ նրանք հաճախ հենց իրենք են երեխաներին ցատկոտել սովորեցնում: Իսկ ավելի զվարճալի տարբերակ, քան անձրևաջրով լցված փոսերն են, չկա:

9) Չափից շատ կամ չափից բարձր խոսել
Աուտիզմ ունեցող երեխաները սովորաբար քիչ, հազվադեպ են խոսում կամ էլ առհասարակ խոսելու դժվարություն են ունենում: Այնպես որ, եթե ձեր փոքրիկը որոշել է խոսել, հարկ չկա ընդհատել նրան կամ հորդորել ցածր խոսել: Նա պետք է ոգևորված լինի ու զգա, որ կարևորում եք խոսելու նրա կարողությունը:

10) Ցատկոտել անկողնու վրա
Աուտիզմ ունեցող երեխաները, ի տարբերություն մյուսների, որոշ բաներ բավականին ուշ են սկսում անել: Դրանցից մեկը կարող է հասարակ թվացող ցատկելը լինել: Եթե ձեր փոքրիկը սովորել է կամ փորձում է սովորել անել դա ու անկողինն է ընտրել, մի՛ շտապեք արգելել նրան: Սա ժամանակավոր է, բոլոր երեխաները սիրելի զբաղմունք ունեն, որ տարիքի հետ դադարում են գոյություն ունենալ: Մի՞թե արժի կոտրել երեխային՝ հանուն ծնողական կանոնների: Կարևոր է, որ երեխան քաջալերվի ամեն մի նոր ձեռքբերման ժամանակ: Ցատկել սովորելն աուտիզմ ունեցող երեխայի համար ձեռքբերում է:

Հ.Գ. Կարող է թվալ, թե առանձնացված կետերը կխոչընդոտեն դաստիարակել երեխային, բայց այդ մասին մտածելուց առաջ արժե մի պահ մտածել, թե իրականում ի՞նչ վնաս կարող է հասցնել լոգարանից դուրս թափված ջուրը: Սրանք հասարակ բաներ են, որ աուտիզմ ունեցող երեխաներին երջանկացնում են:
https://parents.disabilityinfo . am/ կայքից