Սեպտեմբերի մեկին հազարավոր երեխաներ առաջին անգամ հատում են դպրոցի շեմը՝ իրենց ձեռքում սեղմած պայուսակներն ու աչքերում՝ անհամբերության լույս։ Նրանցից յուրաքանչյուրը բերում է իր աշխարհը՝ հարստացած երազանքներով, սպասումներով ու անկրկնելի ներաշխարհով։
Նրանց շարքում կան երեխաներ, ովքեր ունեն զարգացման առանձնահատկություններ՝ աուտիզմի սպեկտրի խանգարում, Դաունի համախտանիշ կամ շարժողական սահմանափակում։ Նման երեխաները մեր կրթական համակարգում հաճախ կոչվում են «տարբերվող», սակայն այս տերմինն ինքը չի ենթադրում թերարժեքություն կամ բաժանում։ Ընդհակառակը՝ խոսքն այն երեխաների մասին է, որոնց յուրահատկությունները պահանջում են ավելի ճկուն, ավելի հագեցած ու հոգատար կրթական մոտեցում։
Աուտիզմ՝ աշխարհը յուրահատուկ ձևով զգալու շնորհ
Աուտիզմ ունեցող երեխաները սովորաբար տարբերվում են իրենց հաղորդակցման, սոցիալական փոխազդեցության և վարքային ձևերով։ Առաջին դասարանում նրանք կարող են՝
չի սիրում կամ խուսափում է նայել ուրիշների աչքերին խոսելիս,
չարձագանքել անունին,
առավել հանգիստ զգալ կրկնվող խաղերի կամ ծանոթ օրակարգի մեջ,
արտահայտել զգայունություն՝ աղմուկի, լույսի կամ հպումների նկատմամբ։
Ինչպիսի՞ աջակցություն կարող է ցուցաբերել դպրոցը։
Նման երեխաների համար անհրաժեշտ է՝
պարզ և հետևողական կառուցվածք ունեցող դասակարգ,
տեսողական հուշիչներ, օրացույցներ ու գործողությունների հերթականության ցուցակներ,
հանգստի գոտի՝ գերզգայուն իրավիճակներում ինքնասանձման հնարավորություն տալու նպատակով։
Բացի այդ, խիստ կարևոր է՝ թե՛ ուսուցիչները, թե՛ աշակերտները պատկերացնեն, որ տարբերվող չի նշանակում «անծանոթ»։ Ընդունող վերաբերմունքը՝ առանց խղճահարության, առողջ միջավայր է ստեղծում բոլորի համար։
Դաունի համախտանիշ՝ բաց սիրտ ու ջերմ ժպիտ կրթության մեջ
Դաունի համախտանիշով երեխաներն ունեն գենետիկ առանձնահատկություն, որն ազդում է մտավոր զարգացման և ֆիզիկական որոշ հատկանիշների վրա։ Նրանք հաճախ են աչքի ընկնում հաղորդակցվելու պատրաստակամությամբ, վստահությամբ ու սիրով լի վերաբերմունքով։ Սակայն կարող են ունենալ՝
խոսքի զարգացման դանդաղում,
ուշադրության կենտրոնացման որոշ դժվարություններ,
ֆիզիկական ճկունության որոշ սահմանափակումներ։
Աջակցություն դասարանում
Օգտագործել պարզեցված, պատկերավոր ուսուցման միջոցներ։
Կազմել պարզ և կրկնվող դասացուցակ՝ ապահովելով կանխատեսելի օրակարգ։
Մեծացնել ոչ լեզվային հաղորդակցության հնարավորությունները՝ ժեստեր, մարմնային լեզու, երաժշտություն։
Այս երեխաները հաճախ դառնում են դասարանի ուրախության ու ջերմության աղբյուր։ Նրանց ներառումը չի պահանջում գերբնական ջանք, այլ՝ համբերատարություն, զգոնություն և սրտացավություն։
Շարժողական սահմանափակում. շարժվելու իրավունքը՝ առանց խոչընդոտների
Երեխաներից ոմանք դպրոց են գալիս սայլակով կամ հատուկ քայլակով։ Նրանց շարժունակությունը կարող է սահմանափակված լինել՝ ծննդյան շրջանում ստացած վնասվածքներով կամ տարբեր հիվանդություններով պայմանավորված։ Այդուհանդերձ, նրանց մտավոր ունակությունները կարող են լիովին համահունչ լինել իրենց հասակակիցներին, և կարևորը՝ նրանց ներգրավվածությունը լինի ամբողջական։
Հարկավոր է՝
Դասասենյակը, մուտքերը, սանհանգույցներն ու խաղահրապարակները լինեն ֆիզիկապես մատչելի,
Դասավանդման մեթոդները հաշվի առնեն երեխաների ֆիզիկական հնարավորությունները,
Դասընկերները խրախուսվեն՝ համագործակցելու, օգնելու, ընկերություն անելու։
Բազմաթիվ հետազոտություններ վկայում են, որ շարժողական սահմանափակում ունեցող երեխաների ներառումն ունի դրական ազդեցություն ոչ միայն իրենց, այլև դասարանի ընդհանուր հոգեբանական մթնոլորտի վրա։
Ներառականությունը՝ որպես կրթական արժեհամակարգ
Ներառական կրթությունը պարզապես մեթոդ չէ։ Դա արժեհամակարգ է, որի հիմքում ընկած է՝
յուրաքանչյուր երեխայի կրթության իրավունքը,
անհատականությունն ու ինքնությունը հարգելու սկզբունքը,
հասարակության մեջ հավասարության, համերաշխության և փոխըմբռնման հաստատումը։
Երբ բոլորը սովորում են միասին, աշխարհն սկսում է կառուցվել ավելի ամուր հիմքերի վրա։ Այդպես դպրոցն այլևս պարզապես գիտելիքի կենտրոն չէ, այլ՝ մարդկային արժեքների դաստիարակման իսկական օջախ։
Փակելով ոչ թե դռներ, այլ կարծրատիպեր
Առաջին դասարանը՝ երեխայի կյանքում վճռորոշ փուլ է։ Դրա մթնոլորտը, ընդունելության ձևը, միջավայրը կարող են խորապես ազդել նրա հետագա զարգացման ու աշխարհընկալման վրա։ Երբ դպրոցը դառնում է մի վայր, որտեղ յուրաքանչյուրը գտնում է իր տեղը՝ անկախ առանձնահատկություններից, կրթությունը վերածվում է մարդկային ու համերաշխ մի գործընթացի։
Տարբերվող չէ թույլը, այլ՝ յուրօրինակը։ Եվ յուրօրինակությունը միշտ արժեք է։
