🌱 Աուտիզմ, խոսքի ուշացում, զարգացման հետաձգում և ուշադրության պակասի համախտանիշ․ ինչպես տարբերել
Հանրամատչելի նյութ՝ ծնողների համար
Երբ երեխայի զարգացումը ինչ-որ փուլում դանդաղ է ընթանում կամ տարբերվում սովորականից, ծնողները հաճախ մտածում են․
«Սա աուտիզմ է, թե պարզապես խոսքի ուշացում»,
«Միգուցե զարգացման ընդհանուր հետաձգում է»,
կամ «Արդյո՞ք սա ուշադրության պակասի և գերակտիվության խնդիր է»։
Այս հարցերը բնական են, ուստի եկեք պարզ, հասկանալի լեզվով ներկայացնենք հիմնական տարբերությունները։
________________________________________
Ի՞նչ է աուտիզմը (Աուտիստիկ սպեկտրի խանգարում)
Աուտիզմը ուղեղի զարգացման յուրահատկություն է, որը ազդում է՝
• շփման և հաղորդակցման վրա,
• սոցիալական փոխազդեցության վրա,
• հետաքրքրությունների և վարքի ձևերի վրա (կրկնվող շարժումներ, նեղ հետաքրքրություններ)։
Ամենախոսուն նշանները
• երեխան քիչ է արձագանքում անունին,
• դժվարանում է աչքերի շփման մեջ,
• չի կիսվում ուրախությամբ կամ հետաքրքրությամբ,
• խոսքը կարող է ուշանալ կամ լինել առանձնահատուկ,
• ունենում է սենսորային գերզգայունություն (աղմուկի, լույսի, հպման նկատմամբ),
• երբեմն կատարում է կրկնվող շարժումներ։
Աուտիզմը չի առաջանում սխալ դաստիարակությունից կամ խոսքի ուշացումից։ Դա բնածին նյարդաբանական յուրահատկություն է։
________________________________________
Խոսքի ուշացում
Խոսքի ուշացումը միայն լեզվի և խոսքի զարգացման դանդաղումն է, առանց սոցիալական կամ վարքային խորքային խանգարումների։
Ինչով է տարբերվում աուտիզմից
Խոսքի ուշացում ունեցող երեխան․
• նորմալ է շփվում, ժպտում է, նայում է աչքերին,
• հասկանում է իրեն ուղղված խոսքը,
• փորձում է օժանդակ ժեստերով կամ ձայներով շփվել,
• հետաքրքրված է խաղով և մարդկանցով։
Այսինքն՝ երեխան ուզում է շփվել, բայց չի կարողանում արտահայտվել խոսքերով։
Շատ «ուշ խոսող» երեխաներ հետագայում լրիվ նորմալ են զարգանում։
________________________________________
Զարգացման ընդհանուր հետաձգում
Սա այն դեպքն է, երբ դանդաղում է ոչ միայն խոսքը, այլ նաև՝
• շարժողական հմտությունները,
• մտածողությունը,
• խաղային հմտությունները,
• սոցիալական կարողությունները,
• ինքնուրույնության զարգացումը։
Այստեղ խնդիրը զարգացման ընդհանուր տեմպն է, ոչ միայն շփումը կամ վարքը։
Անհրաժեշտ է համապարփակ աջակցություն՝ խոսքի, շարժողական և ճանաչողական ոլորտներում։
________________________________________
🔴 Ուշադրության պակաս և գերակտիվություն
Ուշադրության պակասը և գերակտիվությունը բնութագրվում է՝
• ուշադրության կայուն կառավարման դժվարությամբ,
• գերակտիվությամբ կամ չափազանց պասիվությամբ,
• շուտ շեղվելուց,
• հանկարծակի գործողություններից։
Ինչով է տարբերվում աուտիզմից
• Ուշադրության պակասը և գերակտիվություն ունեցող երեխան ուզում է ընկերություն անել, բայց դժվարանում է կենտրոնանալ խաղի վրա։
• Աուտիզմ ունեցող երեխան դժվարանում է հասկանալ և ստեղծել սոցիալական փոխազդեցություն, նույնիսկ եթե ուշադրությունը նորմալ է։
• Ուշադրության պակասը և գերակտիվությունը դեպքում վարքը հաճախ «դինամիկ» է (շարժուն, իմպուլսիվ), իսկ աուտիզմում կարող է լինել «կրկնվող» կամ «սենսորային»։
Երկու երևույթը երբեմն միաժամանակ էլ կարող են հանդիպել։
💬 Ե՞րբ դիմել մասնագետի
Ցանկալի է դիմել մանկական նյարդաբանի, հոգեբանի կամ զարգացման մասնագետի, եթե երեխան․
• 16–18 ամսականում չի ասում պարզ բառեր,
• 2,5 տարեկանում չի ձևավորում նախադասություններ,
• չի արձագանքում իր անունին,
• խուսափում է աչքերի շփումից,
• չի մասնակցում փոխադարձ խաղի,
• շատ է վախենում կամ գերզգայուն է սովորական ձայներից,
• ունի կրկնվող շարժումներ։
Վաղ աջակցությունը չի նշանակում ախտորոշում, այլ օգնում է երեխայի ընդհանուր զարգացումը խթանել։
________________________________________
Վերջաբան
Յուրաքանչյուր երեխա ունի իր զարգանալու տեմպը։
Կարևորն է՝ ծնողը տեղեկացված լինի, նկատի երեխայի առանձնահատկությունները և ժամանակին ստանա մասնագիտական աջակցություն:
